بررسی مطالعات جهانی اخلاق زیست‎محیطی و لزوم آموزش مبانی مشترک آن

چکیده زیست‎کرۀ زمین فارغ از مرزبندی‎های سیاسی، دینی و زبانی نیازمند مراقبت ویژه‎ای است. این مراقبت در سایۀ رعایت اصول اخلاقیِ مشترکِ جهانی تحقق می‎پذیرد که می‎توان تحت ‎عنوان اخلاق زمین (earth ethics) از آن یادکرد. شاید، اصرار بر ارائۀ تعریف مشترک جهانی پیرامون رابطۀ انسان با خدا، خودش و دیگران ضرورتی نداشته باشد، اما سلامت و حفظ زیست‎کره نیازمند تعریفی مشترک از رابطۀ انسان با طبیعت است. بحران محیط ‎زیست که در قرن اخیر چهرۀ خود را آشکارتر ساخته است، موجب‎شده‎است علاوه بر بازنگری نحوۀ تعامل انسان با طبیعت در استفاده از علم و تکنولوژی، یک بازنگری کلی در همۀ ادیان و نحله‎های فکری، دینی و اخلاقی در مورد جایگاه انسان در جهان و اخلاق زیست‎محیطی صورت‎گیرد. شاید، بتوان مقالۀ لین وایت را بزرگترین محرک در این بازنگری در جهان مسیحیت دانست؛ به‎گونه‎ای که از سال تألیف این مقاله (1967) تا کنون، به اشکال گوناگون در موافقت و مخالفت آن سخن رفته است که تحت ‎عنوان اخلاق زیست‎محیطی (environmental ethics) که زیرشاخه‎ای از فلسفه است، از آن یادمی‎شود. در جهان اسلام نیز شاهد شکل‎گیری تألیفات و تحقیقات وسیع در این زمینه هستیم؛ از آن جمله، می‎توان از آثار سید حسین نصر، پرویز منظور، محقق داماد، خالد فضلان و جوادی آملی نام برد. در این مقاله بر آنیم تا ضمن بیان گزارشی از این تحقیقات، به این امر تصریح کنیم که بی‎آنکه لازم باشد برای حفظ محیط زیست به مکتب خاصی در غرب یا شرق روی‎آوریم، می‎توانیم به جهانی‎های مشترک در اخلاق زمین دست‎پیدا‎کنیم که از مکاتب و ادیان مختلف نشئت می‎گیرد. با شناخت و آموزش این اصول می‎توان هم‎زمان با حفظ محیط زیست، به توافقی جهانی در بخشی از اصول اخلاقی نیز نائل شد.